Türkçe'de ilk Kültür Sözcükleri

Prof. Dr. Vecihe Hatipoğlu

      Türk lehçelerinde, "Tanrı ve gök" anlamında geçen "tengri" sözcüğü ile, Sümercede yine "Tanrı ve gök" anlamında kullanılan "dingir" sözcüğü arasında, anlam, ses ve biçim birliği ya da çok yakınlığı ortaya çıkınca Türk toplulukları ile Sümer topluluklarının nasıl, nerede birlikte yaşadıkları yahut çok yakın bulundukları sorunu da ortaya çıkar. Bu çok önemli sorun yıllardır çözüm beklemektedir. Bu durumda, ele alınacak, inccelenecek sözcükler, sorunun çözülmesine yardımcı olacaktır.

      Dingir/Tengri gibi sözcükler dışında, yer adları ve kişi adları da ele alınmalıdır. "Ur, Urug/Uruk" gibi yer adları Türkçedeki "ur-mak" eylemiyle ilgil görünmektedir. "Ur=tohum, soy", "Urug" da "soy, kabile" anlamını verdiği gibi "yapılmış, inşa edilmiş" anlamını de verebilir. Orhun yazıtlarında "urmak", "inşa etmek" anlamındadır. Orhun Yazıtları hakkında "urtım=inşa ettim" eylemi kullanılmıştır. Prhun Yazıtları'nda bir de "urugsıratmak" sözcüğü geçer ki "soysuz kılmak, soysuz bırakmak" anlamıyle birlikte "yuvasız, yurtsuz, kentsiz bırakmak" demektir. Buna göre Sümercedeki" Ur, Urug" gibi yer adları Türkçedir. Ayrıca Sümerce ile Türkçe arasındaki kişi adları da dikkati çeker : "Kılkamış" gibi "Toktamış,Kutulmuş, Odgurmuş" biçimindeki, tarihin Türk-Selçuk adları da gözden uzak tutulmamalıdır.

       Sümercede "gibi" anlamında "gim, kim" sözcükleri de kullanılmıştır. Halbuki Orhun ve Uygur Türkçesindeki "gibi" yerine "teg" sözcüğü kullanılmıştır. Demek ki "gibi" anlamında Anadolu'da kullanılan "kimi, kimin" sözcükleri de Sümerce "gim,kim" sözcükleriyle aynıdır ve "gibi" ile köken birliği vardır. Sümerce'de "göz" anlamında "igi" sözcüğünde de ikizleme için kullanılan sondaki "-z" sesi, "gö-z" biçiminde ek olarak gösterilirse iki sözcük arasında da yakınlık ortaya çıkar. Sümerce'de "yaşem, hayat,can" anlamında geçen "din" sözcüğü de Uygur Türkçesinde "tin, tınlı=tın-lı, tınlılar=can, canlı, canlılar" biçiminde kullanıldığı gibi Türkiye Türkçesinde de "dinlenmek=din-le-mek" sözcüğünde de kök olarak kendini göstermektedir. Orhun'da ve Uygurca'da "ab, eb", Sümercede "eb, e", "dag" sözcüğü de "taş, dağ" demektir.